Przystępując do egzaminu maturalnego z języka polskiego warto sprawdzić, jak skonstruowany jest klucz odpowiedzi i za co są przyznawane i odejmowane cenne punkty - zarówno na poziomie podstawowym (obowiązkowym dla wszystkich) jak i rozszerzonym. Zapewne nauczyciel pokaże w klasie przykładowe klucze z ubiegłych lat i wyjaśni, w jaki sposób oceniane są arkusze. Zawsze możesz jednak samemu do nich sięgnąć - są zamieszczone na oficjalnej stronie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej razem z arkuszami.
Cenne punkty
W kluczu do języka polskiego z poziomu podstawowego oprócz przewidywanych odpowiedzi merytorycznych do pytań z pierwszej części znajdziesz również kryteria oceny rozprawki. Punkt G i H przewiduje sprawdzanie poprawności językowej i zapisu. Punkty przyznawane są skokowo (6pkt, 3pkt lub 0pkt) - oznacza to, że jeśli nie zmieścisz się w najwyższej kategorii, tracisz trzy punkty (4% wszystkich możliwych do uzyskania) lub sześć (8,5%). Poprawność zapisu oceniana jest w przedziałach punktowych: 4pkt (6%), 2pkt i 0pkt. Jeśli nie popełnimy większych błędów to możemy zatem zdobyć łącznie 14,5%.
W przypadku matury rozszerzonej stosuje się te same kryteria sprawdzania poprawności językowej oraz zapisu. Przedziały dla osób zdających na tym poziomie są jednakowe dla błędów językowych i zapisu i wynoszą: 4pkt, 2pkt, 0pkt. Zgarniając wszystkie punkty zyskujemy łącznie aż 20%!
Kryteria oceniania przewidują obniżenie punktacji o jeden przedział w dół w przypadku popełnienia wielu błędów nierażących lub nielicznych błędów rażących. Gdy popełnimy ich więcej, może nam grozić wyzerowanie. Czym jednak są błędy rażące?
Nie razić egzaminatora
Odpowiedź znajdziemy w zamieszczonych na stronie Centralnej Komisji Edukacyjnej materiałach dla nauczycieli. Jednocześnie zachęcamy do sprawdzenia wszystkich dostępnych tam materiałów - wiedza na temat sposobu oceniania arkuszy z pewnością przyda się podczas pisania wypracowania.
Do błędów rażące, sprawdzanych w kryterium poprawności językowej klasyfikują się błędy leksykalne, słowotwórcze, frazeologiczne, fleksyjne, stylistyczne i składniowe.
Rażącym błędem leksykalnym - według autorów opracowania w tym zakresie, dostępnego na stronie CKE - jest odejście od wzorcowej formy zwrotu, powodujące przynajmniej jedną z poniższych konsekwencji:
- niezrozumiałość treści
- zrozumienie niezgodne z zamierzeniem autora tekstu
- stworzenie niedopuszczalnego połączenia wyrazów
- powstanie połączenia wyrazów, które jest redundantne (powtarzające się znaczenie, czyli tzw. masło maślane)
Analogicznie - błąd frazeologiczny, by został uznany za rażący, musi spowodować niezrozumiałość treści, a ponadto udosłownienie znaczenia elementów wchodzących w skład frazeologizmu.
Błędy stylistyczne, które mogą zostać uznane za rażące, dotyczą następujących przypadków:
- Niespójności stylistycznej, w tym mieszanie stylu wysokiego i kolokwialnego, stosowanie pojedynczych kolokwializmów lub słów, które są charakterystyczne dla innych stylów funkcjonalnych (np. dla języka naukowego lub urzędowego)
- Używania określeń typu "pan", "mężczyzna" w stosunku do autora przytaczanego dzieła
- Zawiłego języka
- Nadużywania zaimków (np. trochę tego, coś)
- Stosowania skrótów myślowych, powodujących niezrozumienie tekstu
- Używania niezręcznych sformułowań, które powodują niezamierzony efekt humorystyczny
- Stosowania nieuzasadnionych powtórzeń - z czego CKE zastrzega, że nie każde powtórzenie jest traktowane jako błąd stylistyczny. W niektórych przypadkach próba zastąpienia danego słowa synonimem może spowodować zaburzenie stylistyki tekstu.
Rażące błędy składniowe polegają na ukształtowaniu wypowiedzi w taki sposób, że jest ona niezgodna z zasadami tworzenia zdań w polszczyźnie, przez co jej zrozumienie jest utrudnione lub niemożliwe. CKE podaje w materiałach dla nauczycieli następujące przykłady:
- Naruszenie zgodności między podmiotem a orzeczeniem lub przydawką a rzeczownikiem
- Mylna składnia czasownika i innych wyrazów w zdaniu
- Błąd zastosowania imiesłowowego równoważnika zdania
- Jako ostatni przykład wymieniane są potoki składniowe, kiedy tworzone są całe akapity za pomocą jednego zdania wielokrotnie złożonego.
Na końcu warto wspomnieć o błędach słowotwórczych, które polegają na nieznajomości reguł tworzenia neologizmów w polszczyźnie, jednak tego typu błędy są jednymi z najrzadziej występujących na egzaminie maturalnym. Pomyłki mogą wynikać tu z niezgodności z modelem słowotwórczym (przykład zamieszczony w dokumentacji CKE to kontyg mający oznaczać weekend), zastosowanie błędnego formantu (babciowy zamiast babciny) lub tematu słowotwórczego.
Podczas sprawdzania poprawności zapisu brane są pod uwagę błędy ortograficzne i interpunkcyjne w całej pracy. Obniżenie punktacji zależy od ich liczby w stosunku do objętości tekstu oraz ich wagi. Jak podaje klucz maturalny, rażącym błędem ortograficznym będzie naruszenie ogólnej reguły ortograficznej dla często występujących słów.
Z dysleksją łatwiej
Dla uczniów z dysleksją i dysortografią CKE przewiduje inny tryb oceniania poprawności tekstu. W ich pracach nie uwzględnia się następujących błędów gramatycznych:
Trzeba jednak pamiętać, że wszystkie pozostałe kryteria oceny błędów są takie same, jak dla uczniów bez stwierdzonych dysfunkcji.
Fot. Wikimedia Commons/ Yerevanci (CC BY SA 2.0)
